کد مطلب:235273 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:261
اهمیت سیر و سفر
یكی از سنن اجتماعی كه در تمام دنیا از مهمترین رویدادهای جوامع می توان به شمار آورد، سیر و سفر و نقل و انتقال مردم از این شهر بدان شهر و از این كوی بدان كوی و از این كشور به كشوری دیگر است.
حس كنجكاوی و نیروی زیادت طلبی بشر را وادار می كند. كه هنوز قاره های پهناور زمین را سیر نكرده خواهان سیر و سفر به كرات دیگر باشد.
سفر: سنتی، دیرین و پدیده ای است كه سابقه ای كهن دارد. تاریخ آن از سفر آدم ابوالبشر و حوا - كه بدین جهان سفر كرده اند و مردم از اجتماع آنها پدید آمدند - آغاز می شود كه آداب وسننی شرعی و اخلاقی و اهمیتی خاص دارد كه كمی از فوایدش در ابیات منسوب به امام علی علیه السلام آمده كه فرموده است:
تغرب عن الا و طان فی طلب العلی
و سافر ففی الاسفار خمس فوائد
تفرج هم و اكتساب معیشة
و علم و آداب و صحبة ماجد
فان قیل فی السفار ذل و محنة
و قطع الفیافی و ارتكاب الشدائد
فموت الفتی خیر له من قیامه
بدار هوان بین واش و خاسد
تاج نیشابوری، معنای آن را در ابیاتی سروده است. [1] .
امیر المؤمنین، میر مجاهد
چنین فرمود: سافر للفوائد!
سفر بینا كند مرد خرد را
نماید هم به ایشان نیك و بد را
هر آن كس بیشتر كسب سفر كرد
مسلم بیشتر كسب خبر كرد
[ صفحه 79]
و علمناه تأویل الاحادیث
ز یمن این سفر شد این مواریث
ید بیضا به موسی از سفر شد
خضر زاین راه او را راهبر شد
آزاد همدانی گوید:
مرد تا پخته شود زیر و زبرها دارد
سنگ تا لعل شود خون جگرها دارد
ما به سر منزل مقصود رسیدیم و هنوز
مدعی بر سر این راه اگرها دارد
توضیح ابیات امام علی علیه السلام:
برای طلب معیشت و به دست آوردن بزرگی از وطن دور شوید و مسافرت كنید زیرا در سفر پنج فایده است:
سیاحت و زایل شدن غم، كسب معیشت، كسب علم و دانش،یاد گرفتن آداب معاشرت و زندگی، صحبت داشتن با بزرگان، چنانچه گفته شود مسافرت را مشقت و زحمت بسیار است باید گفت: برای مرد مرگ بهتر از در خانه نشستن با ذلت و خواری، بین بدخواهان و بدگویان است.
به سفر پخته شود مرد هنرمند آزاد!
تا هلالی بشود بدر سفرها دارد.
شاعر دیگری در این باره بیتی نغز سروده است:
زمین لگد خورد از گاو و خر به علت آن
كه ساكن است نه مانند ماه آسمان دوار
سفر، هم از لحاظ روحی و روانی و هم از لحاظ دینی و اخلاقی دارای فوایدی بسیار است.
سیر و سفر را تنها از نظر تنوع و تغییر آب و هوا نباید مورد توجه قرار داد و به مشایعت و مراسم استقبال و بعضی از رسوم تشریفاتی آن دل خوش كرد؛ بلكه باید آن را سازنده ی روح و جسم و پرونده ی فكر و سامان دهنده ی زندگی انسان دانست.
ای بسا كس رفته در شام و عراق
او ندیده هیچ جز كفر و نفاق
وی بسا كس رفته تركستان و چین
او ندیده هیچ جز مكر و كین
[ صفحه 80]
اینك به بخشی از اهداف سفر مشروع از نظر پیامبر اكرم صلی الله علیه و اله می پردازیم تا سیر و سفر را با همین اهداف دنبال كنیم.
قال الصادق علیه السلام - عن ابائه فی وصیه النبی لعلی علیه السلام
قال: یا علی! لا ینبغی للرجل العاقل این یكون ظاعنا الا فی ثلاث: مرمة لمعاش، او تزود لمعاد، او لذة فی غیر محرم «الی ان قال» یا علی! سر سنتین بر والدیك سر سنة صل رحمك، سیرمیلا عد مریضا سر میلین شیع جنازه، سر ثلاثه امیال أجب دعوة و سر اربعة امیال زر أخا فی الله و سرخسمة امیال اجب الملهوف، و سر ستته امیال انصر المظلوم و علیك بالاستغفار.
امام صادق علیه السلام - از پدران گرامی اش، درباره ی وصیتی كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و اله به امیرالمؤمنین كرده است، نقل می كند؛ كه فرمود: یا علی! شخص عاقل سزاوار نیست سفر كند مگر برای سه هدف:
1- ترمیم معاش [2] 2- تحصیل زاد و توشه برای معاد 3- لذت و تنزه [3] اما نه در راه حرام.
ابعاد سفر را برای اهداف شرعی چنین توضیح می دهند.
سفر برای رسیدن به این هدفها - گرچه فاصله هایی زیاد طی شود. باز شایسته و نیكوست.
فرمود: دو سال، به پیمای تا به دیدن پدر و مادرت روی و بدین طریق دلشان را به دست آری. یك سال راه به پیمای تا خویشاوندت را ببینی و صله ی رحم كنی؛ رنج و سختی یك میل راه را برای عیادت مریض تحمل كن.
دو میل راه را به پیمای تا تشییع جنازه كنی. چهار میل راه را طی كن تا برادر
[ صفحه 81]
مؤمنت را ببینی؛ برای رسیدن به داد یك گرفتار، پنج میل راه را به پیمای.
برای رسیدن به داد یك مظلوم، شش میل [4] راه را به پیمای. و پیوسته آمرزش گناهان خود را از خدا بخواه.
با تمام ترغیبی كه برای سفر از جهات مختلف شده است؛ در صورتی كه به دین شخص، زیانی وارد كند، شایسته نیست. در حدیث اربعماة از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می كند كه می فرماید: لا یخرج الرجل فی سفر یخاف منه علی دینه و صلوته.
به سفری كه به دین و نماز انسان زیانی وارد كند، نباید رفت [5] .
یكی از فواید سفر، سلامتی جسم است كه موجب می شود انسان، تنزه [6] و آرامش روحی داشته باشد.
قال رسول الله صلی الله علیه و اله:
«سافروا تصحوا و جاهدوا تغنموا و حجوا تستغنوا».
سفر كنید تا بدنهایتان سالم شود و جهاد كنید تا غنیمت دنیا و آخرت بیابید و حج كنید تا مالدار و بی نیاز شوید.
شرع مقدس اسلام، انسان را به مسافرت تشویق نموده است تا دچار تنگدستی و بحرانهای مالی نشود.
رسول اكرم صلی الله علیه و اله هم در این باره فرموده است؛
اذا اعسر احدكم فلیخرج و لا یغم نفسه و اهله [7] .
[ صفحه 82]
«هر كدام گرفتار تنگدستی شدید به سفر بروید و خود و خانواده یتان را اندوهگین نكنید.»
هم اكنون هم، سیر و سفر، در تمام دنیا، برای كسب علم و فضیلت از شرایط حتمی است و دانشجویان از دیرباز، همین راه را انتخاب نموده از جمله دانشمندان شیعه، شیخ بهاءالدین عاملی و از سنی، جارالله زمخشری از این جهت، ممتاز بوده اند.
محدث قمی رضوان الله علیه در احوال المطیع لله در ص 309 تتمة المنتهی از اسماعیل بن حماد جوهری، صاحب كتاب صحاح اللغة، و استاد لغت عرب - كه اهل فاراب، از بلاد ترك و از اعجوبه های زمان خود بود - نقل می كند: كه جوهری خطی بی نظیر داشت به گونه ای كه او را همتای ابن مقله می دانستند. وی پیوسته در سفر، به كسب فضایل می پرداخت و طی بیابانها را برای علم آموزی برگزیده بود؛ او از شام و عراق عازم خراسان شد و در نیشابور اقامت گزید تا از دنیا رفت.
از سفرهای پربركت و كارساز دیگر، سفرهای تجاری قبل از اسلام رسول اكرم صلی الله علیه و اله و سفرهای غیرتجاری و تبلیغی ایشان - كه هجرت به مدینه از جمله ی آن است - می توان نام برد.
این سفرها مایه ی توسعه ی دین و حفظ و حراست آیین اسلام شد. و شوكت خود را در قلب دنیا و تمام كشورهای دور گسترش داد.
سفر ابراهیم خلیل الله علیه السلام از فلسطین به مكه از سفرهای كارساز است كه موجب بنیانگذاری مكه و خانه ی خدا شد و بركت آن تا كنون ادامه دارد.
رسول اكرم فرمود: سفر دارای رنج و مشقت بسیار است و از این روست كه
[ صفحه 83]
گفته اند: «السفر قطعه من السقر» سفر قطعه ای از جهنم است. [8] .
لیكن برای كسب اندوخته های عالم، رنج سفر را باید تحمل كرد تا از نزدیك به سرچشمه منابع آن اندوخته ها دست یافت.
بنابراین مطالعه ی آداب و سنن شرعی و اخلاقی و اجتماعی سفر برای مسافر لازم و ضروری است كه برای پیمودن راه، زاد و توشه ای كافی ببرد تا به مقصود و هدف خود برسد.
حس كنجكاوی و نیروی زیادت طلبی بشر را وادار می كند. كه هنوز قاره های پهناور زمین را سیر نكرده خواهان سیر و سفر به كرات دیگر باشد.
سفر: سنتی، دیرین و پدیده ای است كه سابقه ای كهن دارد. تاریخ آن از سفر آدم ابوالبشر و حوا - كه بدین جهان سفر كرده اند و مردم از اجتماع آنها پدید آمدند - آغاز می شود كه آداب وسننی شرعی و اخلاقی و اهمیتی خاص دارد كه كمی از فوایدش در ابیات منسوب به امام علی علیه السلام آمده كه فرموده است:
تغرب عن الا و طان فی طلب العلی
و سافر ففی الاسفار خمس فوائد
تفرج هم و اكتساب معیشة
و علم و آداب و صحبة ماجد
فان قیل فی السفار ذل و محنة
و قطع الفیافی و ارتكاب الشدائد
فموت الفتی خیر له من قیامه
بدار هوان بین واش و خاسد
تاج نیشابوری، معنای آن را در ابیاتی سروده است. [1] .
امیر المؤمنین، میر مجاهد
چنین فرمود: سافر للفوائد!
سفر بینا كند مرد خرد را
نماید هم به ایشان نیك و بد را
هر آن كس بیشتر كسب سفر كرد
مسلم بیشتر كسب خبر كرد
[ صفحه 79]
و علمناه تأویل الاحادیث
ز یمن این سفر شد این مواریث
ید بیضا به موسی از سفر شد
خضر زاین راه او را راهبر شد
آزاد همدانی گوید:
مرد تا پخته شود زیر و زبرها دارد
سنگ تا لعل شود خون جگرها دارد
ما به سر منزل مقصود رسیدیم و هنوز
مدعی بر سر این راه اگرها دارد
توضیح ابیات امام علی علیه السلام:
برای طلب معیشت و به دست آوردن بزرگی از وطن دور شوید و مسافرت كنید زیرا در سفر پنج فایده است:
سیاحت و زایل شدن غم، كسب معیشت، كسب علم و دانش،یاد گرفتن آداب معاشرت و زندگی، صحبت داشتن با بزرگان، چنانچه گفته شود مسافرت را مشقت و زحمت بسیار است باید گفت: برای مرد مرگ بهتر از در خانه نشستن با ذلت و خواری، بین بدخواهان و بدگویان است.
به سفر پخته شود مرد هنرمند آزاد!
تا هلالی بشود بدر سفرها دارد.
شاعر دیگری در این باره بیتی نغز سروده است:
زمین لگد خورد از گاو و خر به علت آن
كه ساكن است نه مانند ماه آسمان دوار
سفر، هم از لحاظ روحی و روانی و هم از لحاظ دینی و اخلاقی دارای فوایدی بسیار است.
سیر و سفر را تنها از نظر تنوع و تغییر آب و هوا نباید مورد توجه قرار داد و به مشایعت و مراسم استقبال و بعضی از رسوم تشریفاتی آن دل خوش كرد؛ بلكه باید آن را سازنده ی روح و جسم و پرونده ی فكر و سامان دهنده ی زندگی انسان دانست.
ای بسا كس رفته در شام و عراق
او ندیده هیچ جز كفر و نفاق
وی بسا كس رفته تركستان و چین
او ندیده هیچ جز مكر و كین
[ صفحه 80]
اینك به بخشی از اهداف سفر مشروع از نظر پیامبر اكرم صلی الله علیه و اله می پردازیم تا سیر و سفر را با همین اهداف دنبال كنیم.
قال الصادق علیه السلام - عن ابائه فی وصیه النبی لعلی علیه السلام
قال: یا علی! لا ینبغی للرجل العاقل این یكون ظاعنا الا فی ثلاث: مرمة لمعاش، او تزود لمعاد، او لذة فی غیر محرم «الی ان قال» یا علی! سر سنتین بر والدیك سر سنة صل رحمك، سیرمیلا عد مریضا سر میلین شیع جنازه، سر ثلاثه امیال أجب دعوة و سر اربعة امیال زر أخا فی الله و سرخسمة امیال اجب الملهوف، و سر ستته امیال انصر المظلوم و علیك بالاستغفار.
امام صادق علیه السلام - از پدران گرامی اش، درباره ی وصیتی كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و اله به امیرالمؤمنین كرده است، نقل می كند؛ كه فرمود: یا علی! شخص عاقل سزاوار نیست سفر كند مگر برای سه هدف:
1- ترمیم معاش [2] 2- تحصیل زاد و توشه برای معاد 3- لذت و تنزه [3] اما نه در راه حرام.
ابعاد سفر را برای اهداف شرعی چنین توضیح می دهند.
سفر برای رسیدن به این هدفها - گرچه فاصله هایی زیاد طی شود. باز شایسته و نیكوست.
فرمود: دو سال، به پیمای تا به دیدن پدر و مادرت روی و بدین طریق دلشان را به دست آری. یك سال راه به پیمای تا خویشاوندت را ببینی و صله ی رحم كنی؛ رنج و سختی یك میل راه را برای عیادت مریض تحمل كن.
دو میل راه را به پیمای تا تشییع جنازه كنی. چهار میل راه را طی كن تا برادر
[ صفحه 81]
مؤمنت را ببینی؛ برای رسیدن به داد یك گرفتار، پنج میل راه را به پیمای.
برای رسیدن به داد یك مظلوم، شش میل [4] راه را به پیمای. و پیوسته آمرزش گناهان خود را از خدا بخواه.
با تمام ترغیبی كه برای سفر از جهات مختلف شده است؛ در صورتی كه به دین شخص، زیانی وارد كند، شایسته نیست. در حدیث اربعماة از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می كند كه می فرماید: لا یخرج الرجل فی سفر یخاف منه علی دینه و صلوته.
به سفری كه به دین و نماز انسان زیانی وارد كند، نباید رفت [5] .
یكی از فواید سفر، سلامتی جسم است كه موجب می شود انسان، تنزه [6] و آرامش روحی داشته باشد.
قال رسول الله صلی الله علیه و اله:
«سافروا تصحوا و جاهدوا تغنموا و حجوا تستغنوا».
سفر كنید تا بدنهایتان سالم شود و جهاد كنید تا غنیمت دنیا و آخرت بیابید و حج كنید تا مالدار و بی نیاز شوید.
شرع مقدس اسلام، انسان را به مسافرت تشویق نموده است تا دچار تنگدستی و بحرانهای مالی نشود.
رسول اكرم صلی الله علیه و اله هم در این باره فرموده است؛
اذا اعسر احدكم فلیخرج و لا یغم نفسه و اهله [7] .
[ صفحه 82]
«هر كدام گرفتار تنگدستی شدید به سفر بروید و خود و خانواده یتان را اندوهگین نكنید.»
هم اكنون هم، سیر و سفر، در تمام دنیا، برای كسب علم و فضیلت از شرایط حتمی است و دانشجویان از دیرباز، همین راه را انتخاب نموده از جمله دانشمندان شیعه، شیخ بهاءالدین عاملی و از سنی، جارالله زمخشری از این جهت، ممتاز بوده اند.
محدث قمی رضوان الله علیه در احوال المطیع لله در ص 309 تتمة المنتهی از اسماعیل بن حماد جوهری، صاحب كتاب صحاح اللغة، و استاد لغت عرب - كه اهل فاراب، از بلاد ترك و از اعجوبه های زمان خود بود - نقل می كند: كه جوهری خطی بی نظیر داشت به گونه ای كه او را همتای ابن مقله می دانستند. وی پیوسته در سفر، به كسب فضایل می پرداخت و طی بیابانها را برای علم آموزی برگزیده بود؛ او از شام و عراق عازم خراسان شد و در نیشابور اقامت گزید تا از دنیا رفت.
از سفرهای پربركت و كارساز دیگر، سفرهای تجاری قبل از اسلام رسول اكرم صلی الله علیه و اله و سفرهای غیرتجاری و تبلیغی ایشان - كه هجرت به مدینه از جمله ی آن است - می توان نام برد.
این سفرها مایه ی توسعه ی دین و حفظ و حراست آیین اسلام شد. و شوكت خود را در قلب دنیا و تمام كشورهای دور گسترش داد.
سفر ابراهیم خلیل الله علیه السلام از فلسطین به مكه از سفرهای كارساز است كه موجب بنیانگذاری مكه و خانه ی خدا شد و بركت آن تا كنون ادامه دارد.
رسول اكرم فرمود: سفر دارای رنج و مشقت بسیار است و از این روست كه
[ صفحه 83]
گفته اند: «السفر قطعه من السقر» سفر قطعه ای از جهنم است. [8] .
لیكن برای كسب اندوخته های عالم، رنج سفر را باید تحمل كرد تا از نزدیك به سرچشمه منابع آن اندوخته ها دست یافت.
بنابراین مطالعه ی آداب و سنن شرعی و اخلاقی و اجتماعی سفر برای مسافر لازم و ضروری است كه برای پیمودن راه، زاد و توشه ای كافی ببرد تا به مقصود و هدف خود برسد.
[1] اين شعر از مستدرك وسايل، ج 8، ص 115، منقول است.
[2] مرمت كردن، اصلاح خلل يا خرابي چيزي.
[3] گردش و تفريح (ف - عميد).
[4] ميل، طول يك چشم انداز است، سه ميل را يك فرسخ هم گفته اند. «مجمع البحرين».
[5] وسايل، ج 8، ص 249.
[6] پاكدامني، پاك شدن از عيب و آلايش، دوري كردن از بدي (ف - عميد).
[7] مستدرك الوسايل، ج 8، ص 115.
[8] مكارم الاخلاق، ص 11.